BAZA ZNANJA

Kurs: -- Menadžment ljudskih resursa

Modul: Psihološki aspekti HR menadžmenta i konflikti

Autor: Test Instruktor

Naziv jedinice: Psihologija ličnosti

U psihologiji postoji više različitih definicija pojma ličnosti. Prema jednoj od njih, ličnost predstavlja ukupnost svih psihičkih osobina čoveka koje su kod svakog pojedinca strukturirane i objedinjene na specifičan način i koje mu daju specifičan pečat psihološke individualnosti. Ukupnost se, prema ovoj definiciji, nikako ne može shvatiti kao običan zbir pojedinih procesa i osobina, jer značenje svakog elementa ličnosti ne zavisi samo od njegove prirode, već i od čitave celine ličnosti u koju je uklopljen.

Čovekova ličnost je nerazdvojiva od njegove aktivnosti, a pre svega od njegove proizvodne aktivnosti. Ljudska ličnost se afirmiše kroz aktivnost, kroz aktivnost se i menja i zbog toga svako izučavanje ljudske ličnosti neminovno zahteva i izučavanje njene aktivnosti i svih faktora koji deluju na tu aktivnost.

Pokušaji analize ličnosti u pihologiji kreću se u dva pravca, od kojih je jedan doveo do stvaranja pojma tipa ličnosti, a drugi do pojma crta ličnosti. Tip ličnosti u psihologiji je rezultat koncepcije prema kojoj se sva šarolikost ljudskih individualnosti može svesti na relativno ograničen broj osnovnih tipova, pa tip predstavlja specifičnu sintezu niza ljudskih osobina koje karakterišu jednu celu kategoriju ljudi. Ove osobine su okupljene oko jedne dominantne osobine koja predstavlja neku vrstu psihičke osovine oko koje se formira čitava ličnost. Prema tipologiji švajcarskog psihologa Junga, ljudi se dele u dva osnovna tipa:

• introvertni tip ličnosti, koji karakteriše povučenost, nespretnost i neprilagođenost u raznim socijalnim situacijama, preosetljivost na kritike, kočenje emocionalnog izražavanja, sklonost prevelikoj analizi sebe i drugih;
• ekstrovertni tip ličnosti, koji karakterišu obrnute osobine, a to su otvorenost i spretnost u socijalnim kontaktima, neosetljivost na kritiku, burno izražavanje emocija.

Prednost ove podele jeste u tome što ona nastoji da zahvati ličnost globalno, što je opravdano kada se uzme u obzir činjenica da je ličnost jedna celina koju svako deljenje može načiniti nepotpunom i nerealnom. Nedostatak ove podele je u tome što najveći broj ljudi i ne može da se razvrsta u čiste tipove, jer su atipični i predstavljaju mešavinu više tipova, a i tip ličnosti često obuhvata sve one osobine koje u životu ne idu zajedno.

Crte ličnosti i temperament

Crte ličnosti nastale su kao pojam koji polazi od pretpostavke da svaki čovek ima niz međusobno relativno nezavisnih osobina koje su u manjoj ili većoj meri izražene za svakog pojedinca. Na ovaj način se za svakog pojedinca ispituje u kojoj meri je introvertan, odnosno ekstrovertan, i tako se dobija kontinuitet između oba ekstrema.

Pojam koji se često koristi u psihologiji ličnosti je i temperament, koji obuhvata onu grupu psihičkih osobina čoveka, odnosno onu stranu ličnosti, koja je povezana sa emocionalnim doživljajima. Ove osobine su prvenstveno određene biološkom strukturom čoveka, iako ih uticaji okoline mogu modifikovati u ograničenoj meri. Najstariji pokušaj klasifikacije temperamenta zasnovan je na tipologijskom shvatanju i potiče od starogrčkih lekara Hipokrate i Galena, od kojih je ostala popularna podela na četiri temperamenta, a to su kolerički, sangvinički, melanholički i flegmatički tip. Pri ovoj podeli, u obzir se uzimaju četiri glavne karakteristike emocionalnog života:

• brzina izmenjivanja emocija, odnosno da li emocije, kada se jednom pojave, dugo traju ili se brzo gube, izmenjuju i ustupaju mesto drugima;
• jačina emocija, odnosno koliko su jake prosečne emocije kod pojedinaca;
• opšti ton raspoloženja, odnosno da li preovladava pretežno optimistično, vedro, pesimistično ili depresivno raspoloženje,
• ispoljavanje emocija, odnosno da li se ispoljavaju emocije u govoru, mimici ili opštem ponašanju ili se osoba savladava i ne ispoljava ih.

Kombinacijom ovih bitnih emocionalnih karakteristika dobijaju se četiri poznata osnovna tipa temeramenta:

• kolerik je osoba čija su osećanja snažna, ali se brzo menjaju, opšte raspoloženje mu je više pesimistično, a svoje emocije ispoljava na buran i eksplozivan način;
• sangvinik ima osećanja slabijeg intenziteta nego kolerik i ona se isto brzo menjaju, pa ovakva osoba vidno ispoljava svoje emocije, mada ne tako burno kao kolerik i opšte mu je raspoloženje više optimistično;
• melanholik je čovek snažnih osećanja koja se sporo menjaju, ne ispoljava ih mnogo u ponašanju, a opšte mu je raspoloženje izrazito pesimistično,
• flegmatik ima osećanja slabijeg intenziteta koja se sporo menjaju, ne ispoljava ih u svom ponašanju i pretežno je optimističan po opštem raspoloženju.

Pored ove klasifikacije i sličnih tipologijskih klasifikacija temperamenta, u savremenoj psihologiji govori se i o crtama temperamenta, među kojima su najznačajnije:

• emocionalna stabilnost, gde emocionalno stabilan čovek ima emocije koje su adekvatne datoj situaciji, neće se uzbuđivati oko sitnica, ali ni ostati ravnodušan u ozbiljnim situacijama;
• opšti ton raspoloženja, gde se na jednom kraju nalazi optimizam, a na drugom pesimizam i depresivna raspoloženja. Iako su u velikoj meri stvar emocionalne strukture, optimizam i pesimizam imaju svoje korene i u životnom putu svakog pojedinca, ranijim uspesima i neuspesima,
• introvertnost, gde se osoba sa ovim crtama povlači u sebe, izbegava socijalne kontakte, a sa druge strane ekstrovertnost, gde su pojedinci neposredni, nametljivi i otvoreni.

Karakter

Karakter označava grupu čovekovih psihičkih osobina koje su povezane sa moralnom, odnosno etičkom stranom ličnosti. Za razliku od temperamenta, karakter je isključivo rezultat vaspitanja i odgajanja, kao i životnog puta pojedinca, pa se prikladnim metodama može uticati na njegovo menjanje. Karakter se prvenstveno ispoljava u odnosu čoveka prema samom sebi, u odnosu prema drugim osobama u zajednici, pa i u odnosu prema radu i aktivnostima koje obavlja.

Savremena proučavanja karaktera redovno polaze od pojma karakternih crta, iako ni dan danas nema dovoljno saglasnosti oko toga koje su crte najvažnije. U teoriji, one se dele na tri velike grupe, a to su:

1. crte koje se odražavaju u odnosu čoveka prema samome sebi, među kojima se najčešće prvo pominje samopouzdanje, koje ne predstavlja ništa drugo nego odnos čoveka prema svojim sposobnostima. Na jednoj ekstremnoj strani nalaze se prepotentni pojedinci, sa puno poverenja u sebe, ali i sa spremnošću da potcenjuju druge. Na drugoj ekstremnoj strani su nesigurne osobe koje nemaju pouzdanja u vlastite snage i imaju osećaj manje vrednosti. Odnos prema vlastitim postupcima naziva se samokritičnost, međutim, i previše samokritičnosti donosi probleme, jer dovodi osobe u poziciju da postaju nesigurne u sebe, nikada zadovoljne onim što su uradile. Sa druge strane, osobe koje nisu samokritične nikada ne vide i ne priznaju svoje slabosti, greške i propuste, niti žele da uče na istim;
2. crte koje se odražavaju u odnosu prema drugim ljudima, među kojima se, ilustracije radi, pominje agresivnost koja se sastoji u sklonosti čoveka da prema drugima reaguje arogantno, izazivački i neprijateljski. Na jednoj ekstremnoj strani su večite svađalice koje reaguju na svaku sitnicu i spremne su čak i za fizički obračun. Sa druge ekstremne strane su pasivne osobe koje se povlače u sebe čak i kada su u pravu. U životu, jedna od najvažnijih karakternih osobina je iskrenost, gde su opet na jednoj strani iskreni i istinoljubivi ljudi, a na drugoj podmukle osobe i lažovi. Altruizam je crta osoba koje su uvek spremne da pomognu drugima, a egoizam je crta osoba koje su hladne, samožive, sebične i proračunate;
3. crte koje se odražavaju u odnosu čoveka prema radu, a među kojima se najčešće pominju dve karakterne crte – marljivost i upornost. Na jednoj strani marljivosti nalaze se osobe koje uvek izgaraju na poslu i koje ne treba nikad moliti, nadzirati ili opominjati. Na drugoj strani marljivosti su ekstremne lenštine koje svaki posao koji mogu izbegnu i uvek su spremne za zabušavanje. Upornost je crta koja se sastoji u sprovođenju svojih odluka i namera i po cenu najvećih napora. Na jednoj ekstremnoj stani upornosti nalaze se tvrdoglave osobe koje forsiraju svoje ideje i stavove čak i kada je bolje da to ne čine, a sa druge strane su kolebljive osobe koje ništa započeto ne završe, koje ometa svaka sitnica, koje stalno menjaju svoje planove i odluke i večito od nečega odustaju.